Đầm Ô Loan thuộc địa phận huyện Tuy An, với diện tích toàn mặt nước là 1.570ha, bí quyết tp Tuy Hoà về phía bắc 20 km. Nước trong đầm thuộc loại nước lợ (nước xà hai) do đầm ăn thông ra biển bằng cửa Lễ Thịnh, đưa nước mặn vào đầm mỗi khi thuỷ triều lên; đầm cũng nhận nước ngọt từ sông loại và những con suối nhỏ chung quanh đổ vào. Do thế đất đồi là đất sỏi nhớt buộc phải mùa mưa khiến xói lở, kéo theo lượng phù sa khá to bồi lắng lòng đầm. bởi thế, lòng đầm chỗ sâu nhất khoảng 6 mét, chỗ cạn, thường là ven bờ, khoảng trên một mét. Riêng phía trên cửa Lễ Thịnh thuộc địa phận An Hải mực nước sâu đến 10 mét.
Tuy vậy, trong khi đứng trên đỉnh đèo Quán Cau, khách du lịch đi tour du lịch Phú Yên phóng tầm nhìn bao quát khắp cả vùng thì đầm Ô Loan như 1 mặt hồ rộng yên ả được bao bọc bởi những dãy đồi phải chăng thoai thoải mang các ruộng mía xanh ngắt…Nhìn từ phía nam, đầm Ô Loan giống như chim phượng hoàng đang xoải cánh, còn trên bản đồ Ô Loan giống con thiên nga đang thong thả bay trên bầu trời cao xanh thăm thẳm.
các đội đua thuyền ưu tú – Ảnh: sưu tầm
Cũng từ đỉnh đèo Quán Cau nhìn xuống, trong khi tầm mắt chạm vào núi Từ Bi có một doi đất chảy ra đầm Ô Loan, thì lại thấy đầm trông giống như con chim hạc vừa giang đôi cánh rộng vừa vục đầu xuống đầm uống nước. Núi Từ Bi là 1 nhánh nhỏ của đèo Quán Cau, sở hữu con suối cùng tên Từ Bi, bắt nguồn từ hòn Chồng. Suối chảy ngoằn ngoèo qua những khe núi rồi đổ ra đầm, tạo bắt buộc cảnh quan thơ mộng.
Từ mạn Tây Bắc chạy ra đến An Ninh Đông là bãi cát vàng óng, có rừng phi lao chạy dài theo men bờ nước, xưa kia là nơi trú ẩn của các loài chim thú như le le, chàng bè, bồ nông, cò, diệc và đa dạng nhất là vịt nước. Chúng sinh sống thành từng đàn, bắt cá dưới lòng đầm.
đông đảo các bạn đến xem hội – Ảnh: sưu tầm
khi đứng ngắm mặt đầm buổi bình minh, khách đi tour Phú Yên dễ có những hình dung, rằng các dãy đồi phía Đông-Nam như hình dáng con chim khổng lồ đang chuẩn bị chứa cánh bay lên trời cao lộng gió và nắng. Nhưng khi hoàng hôn buông xuống, lại thấy cánh chim xoải rộng như đang xoè đậu bên cạnh mặt hồ lăn tăn gợn sóng… Đây không hề là ảo giác mà chỉ vì quanh đầm với những ghềnh đá nhô xa ra ngoài đầm tạo thành những mỏm mới thoạt nhìn sở hữu phổ biến hình dạng khác nhau tuỳ theo nhãn quan và tâm trạng mỗi người trong từng thời điểm khác nhau: như mỏm Cây Sanh mang lúc như cánh chim vươn cao, lúc nhìn như tà áo lụa xanh bay lất phất trong nắng sớm. sở hữu lẽ chính vì thế núi đồi, vị trí của đầm cần rộng rãi tao nhân mặc khách đã không tiếc lời ngợi ca qua nhạc họa thơ văn, mà tiêu biểu là nhà thơ Xuân Diệu trong khi đứng nhìn mặt đầm đã thốt lên: "Mặt đầm, đôi cánh chim Loan mở". Còn trước ấy khá lâu, thi sĩ Tản Đà đã ghé ngang qua đây và thốt lên rằng: "Lấy chi vui với thu tàn; Phú Câu cước cá, Ô Loan miếng hàu". Dung dị và mộc mạc hơn, trong dân gian còn lưu truyền câu ca dao đánh dấu một giai đoạn lịch sử hào hùng của nhân dân Phú Yên và riêng của Lê Thành Phương, người anh hùng của quê hương đã ngẩng cao đầu trước lưỡi gươm kẻ thù:
"Ô Loan nước lặng như tờ
Thương người chiến sĩ dựng cờ buộc phải Vương
Trải bao gối đất nằm sương
một lòng vì nước nêu gương anh hùng."
Trong đầm còn với những rạng ngầm dưới mặt nước, là nơi để những con hàu bám vào sinh sống, 1 chiếc hải sản ngon, mát bổ. Đầm Ô Loan sở hữu nhiều hải sản sinh sống như tôm, cá, ghẹ, cua huỳnh đế, điệp, cá mú… nhưng ngon và nổi danh nhất vẫn là con sò huyết Ô Loan cơm dày, thịt ngọt và siêu thơm, thơm hơn sò huyết những nơi khác, được quý khách du lịch Phú Yên trong và bên cạnh nước đánh giá rất cao. Trước đây, sò huyết Ô Loan không chỉ mang mặt khắp nơi cả nước mà còn xuất khẩu sang Singapore, Thái Lan…
Dữ dội và quyết liệt – Ảnh: sưu tầm
bây giờ, đầm Ô Loan được Bộ VHTT xếp vào di tích danh thắng cấp quốc gia. Hàng năm, vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch, nhân dân sống quanh đầm tổ chức lễ hội đua ghe truyền thống, thu hút đa dạng đội ghe đua ở những địa phương khác đến tham gia. Trước đó, ngư dân cũng tổ chức cúng thần, cầu ngư, hò bá trạo…Trong dân gian với phổ biến huyền thoại về tên gọi đầm Ô Loan, nhưng gần gũi nhất là câu chuyện về nàng Loan và chim Ô thước đã được truyền tụng từ đời này sang đời khác. Theo lời kể của ông Cao Phi Yến 1 nhân sĩ và là nhà nghiên cứu văn hoá dân gian nói lại rằng: Ngày xưa, mang nàng tiên trên trời vô cùng xinh đẹp tên nàng Loan, nhưng tính tình hay tinh nghịch. một ngày nọ nàng Loan mượn con chim Ô thước bay xuống trần gian dạo chơi khắp nơi mà không phải chú ý chim đã mỏi cánh, đói và khát, buộc phải trong khi ngang qua Tuy An, chim không còn đủ sức để bay, cần hạ cánh xuống dãy núi Từ Bi, sau này mượn tên chim Ô thước của nàng Loan ghép chung sở hữu tên nàng, gọi tắt là Ô Loan để đặt tên cho đầm.
Dị bản: Cũng y mang câu chuyện này, nhưng chi tiết được thêm thắt bắt buộc câu chuyện có 1 vài thay đổi: Nàng Loan vốn là tiên nữ trên trời, nàng thích ngao du sơn thuỷ để nhìn ngắm cảnh đẹp sông nước, núi non. một ngày kia, nàng Loan cỡi con chim quạ bay ngang qua đất ở Phú Yên, thấy trên mỏm Cây Sanh mang 1 chàng bạn trẻ khôi ngô tuấn tú đang cuốc đất khẩn hoang trồng cây lương thực. Nàng cho quạ hạ cánh xuống sắp đó và núp trong bụi cây quan sát. Càng nhìn, lòng nàng càng vương vấn; càng ngắm nàng càng thấy mình ko thể rời xa chàng được nữa. Thế là nàng Loan quyết định ở lại cõi hồng trần, xe duyên kết tóc mang chàng thanh niên nọ, ra sức khai phá đất đai, lập phải đất Tuy An và sanh con đẻ loại lập thành làng mạc trù phú.
Vượt qua đối thủ – Ảnh: sưu tầm
những truyền thuyết, huyền thoại về 1 vùng đất sẽ khiến cho nâng cao thêm sức hấp dẫn và vẻ đẹp của vùng đất đó, cho phải quanh đầm Ô Loan, những truyền thuyết không chỉ giới hạn lại nơi đây, mà con đem cả sự tích Cao Biền, một sự tích sở hữu vẻ hoang đường nhưng được người đân địa phương đa dạng thế hệ kế tiếp nhau mượn cớ tô vẽ nhằm góp phần điểm xuyết cho Ô Loan thêm mỹ miều thơ mộng hơn.
Lễ hội đua thuyền đầm Ô Loan Tuy An thường được tổ chức vào dịp 7/1 tết. Đây là nét đẹp văn hóa với tính sinh hoạt tập thể của người dân vùng sông nước huyện Tuy An sở hữu mong muốn cầu cho một năm trời im, sóng lặng, khai thác được nhiều tôm, cá, hải sản.
Niềm vui chiến thắng – Ảnh: sưu tầm
Nét đẹp văn hóa có tính sinh hoạt tập thể của cư dân vùng sông nước huyện Tuy An sở hữu mong muốn cầu cho 1 năm trời im, sóng lặng, khai thác được phổ biến tôm, cá, hải sản. Hàng năm cứ tới dịp tết đến xuân về cư dân Tuy An lại náo nức phấn khởi chuẩn bị cho ngày hội lớn của quê hương mình.
Chị em cũng chẳng hề thua kém – Ảnh: sưu tầm
Lễ hội "đua thuyền truyền thống Đầm Ô Loan" đã sở hữu từ trước ngày giải phóng tới nay được tổ chức ngay trên danh thắng quốc gia là nét đẹp truyền thống của cùng đồng dân cư các xã của huyện Tuy An sống ven đầm.
ko kể đua thuyền ra vẫn còn đa dạng tiết mục khác – Ảnh: sưu tầm
không tính phần nghi lễ, hội Đua thuyền truyền thống Đầm Ô Loan, đã lôi kéo 210 di chuyển viên nam, nữ của 11 xã, thị trấn về tham gia và tranh tài 04 nội dung thể thao gồm đua thuyền rồng nam, thuyền chài 04 người, sõng lưới 02 người (nam, nữ) và sõng chống sào. Đây là hoạt động chính của lễ hội, thể hiện tính đoàn kết, sức khỏe dẻo dai, mạnh mẽ của bạn trẻ, thanh nữ để lao động, đem đến thuận tiện cho gia đình và xã hội
