Đầm Ô Loan thuộc địa phận huyện Tuy An, với khoảng trống toàn mặt nước là một.570ha, cách thành phố Tuy Hoà về phía bắc 20 km. Nước trong đầm thuộc mẫu nước lợ (nước xà hai) do đầm ăn thông ra biển bằng cửa Lễ Thịnh, đưa nước mặn vào đầm mỗi trong khi thuỷ triều lên; đầm cũng nhận nước ngọt từ sông chiếc và các con suối nhỏ chung quanh đổ vào. Do thế đất đồi là đất sỏi nhớt cần mùa mưa làm xói lở, kéo theo lượng phù sa hơi to bồi lắng lòng đầm. vì thế, lòng đầm chỗ sâu nhất khoảng 6 mét, chỗ cạn, thường là ven bờ, khoảng trên một mét. Riêng phía trên cửa Lễ Thịnh thuộc địa phận An Hải mực nước sâu đến 10 mét.
Tuy vậy, khi đứng trên đỉnh đèo Quán Cau, khách tham quan đi tour du lịch Phú Yên phóng tầm nhìn bao quát khắp cả vùng thì đầm Ô Loan như 1 mặt hồ rộng yên ả được bao bọc bởi các dãy đồi rẻ thoai thoải sở hữu những ruộng mía xanh ngắt…Nhìn từ phía nam, đầm Ô Loan giống như chim phượng hoàng đang xoải cánh, còn trên bản đồ Ô Loan giống con thiên nga đang thong thả bay trên bầu trời cao xanh thăm thẳm.
các đội đua thuyền ưu tú – Ảnh: sưu tầm
Cũng từ đỉnh đèo Quán Cau nhìn xuống, trong khi tầm mắt chạm vào núi Từ Bi với 1 doi đất chảy ra đầm Ô Loan, thì lại thấy đầm trông giống như con chim hạc vừa giang đôi cánh rộng vừa vục đầu xuống đầm uống nước. Núi Từ Bi là một nhánh nhỏ của đèo Quán Cau, sở hữu con suối cộng tên Từ Bi, bắt nguồn từ hòn Chồng. Suối chảy ngoằn ngoèo qua các khe núi rồi đổ ra đầm, tạo cần cảnh quan thơ mộng.
Từ mạn Tây Bắc chạy ra tới An Ninh Đông là bãi cát vàng óng, sở hữu rừng phi lao chạy dài theo men bờ nước, xưa kia là nơi trú ẩn của những loài chim thú như le le, chàng bè, bồ nông, cò, diệc và nhiều nhất là vịt nước. Chúng sinh sống thành từng đàn, bắt cá dưới lòng đầm.
rất nhiều khách du lịch tới xem hội – Ảnh: sưu tầm
trong khi đứng ngắm mặt đầm buổi bình minh, khách tham quan đi tour Phú Yên dễ sở hữu các mường tượng, rằng các dãy đồi phía Đông-Nam như hình dáng con chim khổng lồ đang chuẩn bị chứa cánh bay lên trời cao lộng gió và nắng. Nhưng khi hoàng hôn buông xuống, lại thấy cánh chim xoải rộng như đang xoè đậu không tính mặt hồ lăn tăn gợn sóng… Đây ko phải là ảo giác mà chỉ vì quanh đầm có các ghềnh đá nhô xa ra ko kể đầm tạo thành những mỏm mới thoạt nhìn sở hữu rộng rãi hình dạng khác nhau tuỳ theo nhãn quan và tâm trạng mỗi người trong từng thời điểm khác nhau: như mỏm Cây Sanh mang lúc như cánh chim vươn cao, lúc nhìn như tà áo lụa xanh bay lất phất trong nắng sớm. mang lẽ chính do vậy núi đồi, vị trí của đầm phải nhiều tao nhân mặc khách đã không tiếc lời ngợi ca qua nhạc họa thơ văn, mà tiêu biểu là nhà thơ Xuân Diệu khi đứng nhìn mặt đầm đã thốt lên: "Mặt đầm, đôi cánh chim Loan mở". Còn trước ấy hơi lâu, thi sĩ Tản Đà đã ghé ngang qua đây và thốt lên rằng: "Lấy chi vui sở hữu thu tàn; Phú Câu cước cá, Ô Loan miếng hàu". Dung dị và mộc mạc hơn, trong dân gian còn lưu truyền câu ca dao đánh dấu 1 quá trình lịch sử hào hùng của người dân Phú Yên và riêng của Lê Thành Phương, người anh hùng của quê hương đã ngẩng cao đầu trước lưỡi gươm kẻ thù:
"Ô Loan nước lặng như tờ
Thương người chiến sĩ dựng cờ bắt buộc Vương
Trải bao gối đất nằm sương
1 lòng vì nước nêu gương anh hùng."
Trong đầm còn có những rạng ngầm dưới mặt nước, là nơi để các con hàu bám vào sinh sống, một dòng hải sản ngon, mát bổ. Đầm Ô Loan với đa dạng hải sản sinh sống như tôm, cá, ghẹ, cua huỳnh đế, điệp, cá mú… nhưng ngon và nức danh nhất vẫn là con sò huyết Ô Loan cơm dày, thịt ngọt và siêu thơm, thơm hơn sò huyết các nơi khác, được bạn đi du lịch tại Phú Yên trong và ngoại trừ nước đánh giá vô cùng cao. Trước đây, sò huyết Ô Loan không chỉ mang mặt khắp nơi cả nước mà còn xuất khẩu sang Singapore, Thái Lan…
Dữ dội và quyết liệt – Ảnh: sưu tầm
ngày nay, đầm Ô Loan được Bộ VHTT xếp vào di tích danh thắng cấp quốc gia. Hàng năm, vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch, cư dân sống quanh đầm tổ chức lễ hội đua ghe truyền thống, lôi kéo rộng rãi đội ghe đua ở các địa phương khác đến tham gia. Trước ấy, ngư dân cũng tổ chức cúng thần, cầu ngư, hò bá trạo…Trong dân gian với đa dạng huyền thoại về tên gọi đầm Ô Loan, nhưng sắp gũi nhất là câu chuyện về nàng Loan và chim Ô thước đã được truyền tụng từ đời này sang đời khác. Theo lời đề cập của ông Cao Phi Yến một nhân sĩ và là nhà nghiên cứu văn hoá dân gian kể lại rằng: Ngày xưa, mang nàng tiên trên trời siêu tuyệt đẹp tên nàng Loan, nhưng tính tình hay tinh nghịch. 1 ngày nọ nàng Loan mượn con chim Ô thước bay xuống trần gian dạo chơi khắp nơi mà chẳng hề quan tâm chim đã mỏi cánh, đói và khát, nên khi ngang qua Tuy An, chim không còn đủ sức để bay, nên hạ cánh xuống dãy núi Từ Bi, sau này mượn tên chim Ô thước của nàng Loan ghép chung có tên nàng, gọi tắt là Ô Loan để đặt tên cho đầm.
Dị bản: Cũng y sở hữu câu chuyện này, nhưng khía cạnh được thêm thắt nên câu chuyện sở hữu 1 vài thay đổi: Nàng Loan vốn là tiên nữ trên trời, nàng thích ngao du sơn thuỷ để nhìn ngắm cảnh đẹp sông nước, núi non. một ngày kia, nàng Loan cỡi con chim quạ bay ngang qua đất Phú Yên, thấy trên mỏm Cây Sanh với 1 chàng thanh niên khôi ngô tuấn tú đang cuốc đất khẩn hoang trồng cây lương thực. Nàng cho quạ hạ cánh xuống sắp đấy và núp trong bụi cây quan sát. Càng nhìn, lòng nàng càng vương vấn; càng ngắm nàng càng thấy mình không thể rời xa chàng được nữa. Thế là nàng Loan quyết định ở lại cõi hồng trần, xe duyên kết tóc mang chàng bạn teen nọ, ra sức khai phá đất đai, lập bắt buộc đất Tuy An và sanh con đẻ mẫu lập thành làng mạc trù phú.
Vượt qua đối thủ – Ảnh: sưu tầm
những truyền thuyết, huyền thoại về một vùng đất sẽ khiến tăng thêm sức hấp dẫn và vẻ đẹp của vùng đất đấy, cho nên quanh đầm Ô Loan, các truyền thuyết ko chỉ ngừng lại ở đây, mà con đem cả sự tích Cao Biền, một sự tích mang vẻ hoang đường nhưng được người đân địa phương nhiều thế hệ kế tiếp nhau mượn cớ tô vẽ nhằm góp phần điểm xuyết cho Ô Loan thêm hoàn mỹ thơ mộng hơn.
Lễ hội đua thuyền đầm Ô Loan Tuy An thường được tổ chức vào dịp 7/1 tết. Đây là nét đẹp văn hóa sở hữu tính sinh hoạt tập thể của nhân dân vùng sông nước huyện Tuy An mang mong muốn cầu cho một năm trời im, sóng lặng, khai thác được rộng rãi tôm, cá, hải sản.
Niềm vui chiến thắng – Ảnh: sưu tầm
Nét đẹp văn hóa có tính sinh hoạt tập thể của nhân dân vùng sông nước huyện Tuy An mang mong muốn cầu cho một năm trời im, sóng lặng, khai thác được phổ biến tôm, cá, hải sản. Hàng năm cứ đến dịp tết tới xuân về nhân dân Tuy An lại náo nức phấn khởi chuẩn bị cho ngày hội lớn của quê hương mình.
Chị em cũng chẳng hề thua sút – Ảnh: sưu tầm
Lễ hội "đua thuyền truyền thống Đầm Ô Loan" đã mang từ trước ngày giải phóng tới nay được tổ chức ngay trên danh thắng quốc gia là nét đẹp truyền thống của cùng đồng dân cư các xã của huyện Tuy An sống ven đầm.
ngoại trừ đua thuyền ra vẫn còn đa dạng tiết mục khác – Ảnh: sưu tầm
ko kể phần nghi lễ, hội Đua thuyền truyền thống Đầm Ô Loan, đã lôi kéo 210 vận động viên nam, nữ của 11 xã, thị trấn về tham gia và tranh tài 04 nội dung thể thao gồm đua thuyền rồng nam, thuyền chài 04 người, sõng lưới 02 người (nam, nữ) và sõng chống sào. Đây là hoạt động chính của lễ hội, thể hiện tính đoàn kết, sức khỏe dẻo dai, mạnh mẽ của bạn teen, thanh nữ để lao động, mang lại thuận tiện cho gia đình và xã hội.
