Đầm Ô Loan thuộc địa phận huyện Tuy An, có khoảng trống toàn mặt nước là 1.570ha, bí quyết tp Tuy Hoà về phía bắc 20 km. Nước trong đầm thuộc loại nước lợ (nước xà hai) do đầm ăn thông ra biển bằng cửa Lễ Thịnh, đưa nước mặn vào đầm mỗi khi thuỷ triều lên; đầm cũng nhận nước ngọt từ sông loại và những con suối nhỏ chung quanh đổ vào. Do thế đất đồi là đất sỏi nhớt cần mùa mưa khiến cho xói lở, kéo theo lượng phù sa tương đối lớn bồi lắng lòng đầm. bởi thế, lòng đầm chỗ sâu nhất khoảng 6 mét, chỗ cạn, thường là ven bờ, khoảng trên một mét. Riêng phía trên cửa Lễ Thịnh thuộc địa phận An Hải mực nước sâu tới 10 mét.
Tuy vậy, khi đứng trên đỉnh đèo Quán Cau, khách du lịch đi tour Phú Yên phóng tầm nhìn bao quát khắp cả vùng thì đầm Ô Loan như 1 mặt hồ rộng yên ả được bao bọc bởi những dãy đồi tốt thoai thoải có các ruộng mía xanh ngắt…Nhìn từ phía nam, đầm Ô Loan giống như chim phượng hoàng đang xoải cánh, còn trên bản đồ Ô Loan giống con thiên nga đang thong thả bay trên bầu trời cao xanh thăm thẳm.
các đội đua thuyền ưu tú – Ảnh: sưu tầm
Cũng từ đỉnh đèo Quán Cau nhìn xuống, trong khi tầm mắt chạm vào núi Từ Bi với 1 doi đất chảy ra đầm Ô Loan, thì lại thấy đầm trông giống như con chim hạc vừa giang đôi cánh rộng vừa vục đầu xuống đầm uống nước. Núi Từ Bi là 1 nhánh nhỏ của đèo Quán Cau, có con suối cùng tên Từ Bi, bắt nguồn từ hòn Chồng. Suối chảy ngoằn ngoèo qua những khe núi rồi đổ ra đầm, tạo nên cảnh quan thơ mộng.
Từ mạn Tây Bắc chạy ra tới An Ninh Đông là bãi cát vàng óng, có rừng phi lao chạy dài theo men bờ nước, xưa kia là nơi trú ẩn của những loài chim thú như le le, chàng bè, bồ nông, cò, diệc và phổ biến nhất là vịt nước. Chúng sinh sống thành từng đàn, bắt cá dưới lòng đầm.
số đông quý khách tới xem hội – Ảnh: sưu tầm
khi đứng ngắm mặt đầm buổi bình minh, quý khách đi tour du lịch Phú Yên dễ mang những mường tượng, rằng những dãy đồi phía Đông-Nam như hình dáng con chim khổng lồ đang chuẩn bị cất cánh bay lên trời cao lộng gió và nắng. Nhưng trong khi hoàng hôn buông xuống, lại thấy cánh chim xoải rộng như đang xoè đậu ngoại trừ mặt hồ lăn tăn gợn sóng… Đây chẳng phải là ảo giác mà chỉ vì quanh đầm có những ghềnh đá nhô xa ra không tính đầm tạo thành các mỏm mới thoạt nhìn với rộng rãi hình dạng khác nhau tuỳ theo nhãn quan và tâm trạng mỗi người trong từng thời điểm khác nhau: như mỏm Cây Sanh mang trong lúc như cánh chim vươn cao, trong lúc nhìn như tà áo lụa xanh bay lất phất trong nắng sớm. với lẽ chính vì vậy núi đồi, vị trí của đầm cần rộng rãi tao nhân mặc khách đã ko tiếc lời ngợi ca qua nhạc họa thơ văn, mà tiêu biểu là nhà thơ Xuân Diệu trong khi đứng nhìn mặt đầm đã thốt lên: "Mặt đầm, đôi cánh chim Loan mở". Còn trước đó khá lâu, thi sĩ Tản Đà đã ghé ngang qua đây và thốt lên rằng: "Lấy chi vui với thu tàn; Phú Câu cước cá, Ô Loan miếng hàu". Dung dị và mộc mạc hơn, trong dân gian còn lưu truyền câu ca dao đánh dấu một công đoạn lịch sử hào hùng của người dân tại Phú Yên và riêng của Lê Thành Phương, người anh hùng của quê hương đã ngẩng cao đầu trước lưỡi gươm kẻ thù:
"Ô Loan nước lặng như tờ
Thương người chiến sĩ dựng cờ cần Vương
Trải bao gối đất nằm sương
một lòng vì nước nêu gương anh hùng."
Trong đầm còn sở hữu các rạng ngầm dưới mặt nước, là nơi để các con hàu bám vào sinh sống, một chiếc hải sản ngon, mát bổ. Đầm Ô Loan mang phổ biến hải sản sinh sống như tôm, cá, ghẹ, cua huỳnh đế, điệp, cá mú… nhưng ngon và nổi tiếng nhất vẫn là con sò huyết Ô Loan cơm dày, thịt ngọt và rất thơm, thơm hơn sò huyết các nơi khác, được khách du lịch đi du lịch Phú Yên trong và không tính nước đánh giá rất cao. Trước đây, sò huyết Ô Loan ko chỉ sở hữu mặt khắp nơi cả nước mà còn xuất khẩu sang Singapore, Thái Lan…
Dữ dội và quyết liệt – Ảnh: sưu tầm
bây giờ, đầm Ô Loan được Bộ VHTT xếp vào di tích danh thắng cấp quốc gia. Hàng năm, vào ngày mùng 7 tháng Giêng âm lịch, nhân dân sống quanh đầm tổ chức lễ hội đua ghe truyền thống, lôi kéo rộng rãi đội ghe đua ở các địa phương khác tới tham gia. Trước ấy, ngư dân cũng tổ chức cúng thần, cầu ngư, hò bá trạo…Trong dân gian có rộng rãi huyền thoại về tên gọi đầm Ô Loan, nhưng sắp gũi nhất là câu chuyện về nàng Loan và chim Ô thước đã được truyền tụng từ đời này sang đời khác. Theo lời kể của ông Cao Phi Yến 1 nhân sĩ và là nhà nghiên cứu văn hoá dân gian kể lại rằng: Ngày xưa, sở hữu nàng tiên trên trời vô cùng xinh đẹp tên nàng Loan, nhưng tính tình hay tinh nghịch. một ngày nọ nàng Loan mượn con chim Ô thước bay xuống trần gian đi chơi khắp nơi mà chẳng hề lưu ý chim đã mỏi cánh, đói và khát, cần trong khi ngang qua Tuy An, chim không còn đủ sức để bay, phải hạ cánh xuống dãy núi Từ Bi, sau này mượn tên chim Ô thước của nàng Loan ghép chung với tên nàng, gọi tắt là Ô Loan để đặt tên cho đầm.
Dị bản: Cũng y có câu chuyện này, nhưng yếu tố được thêm thắt cần câu chuyện có một vài thay đổi: Nàng Loan vốn là tiên nữ trên trời, nàng thích ngao du sơn thuỷ để nhìn ngắm cảnh đẹp sông nước, núi non. 1 ngày kia, nàng Loan cỡi con chim quạ bay ngang qua đất tại Phú Yên, thấy trên mỏm Cây Sanh mang một chàng tuổi teen khôi ngô tuấn tú đang cuốc đất khẩn hoang trồng cây lương thực. Nàng cho quạ hạ cánh xuống sắp ấy và núp trong bụi cây quan sát. Càng nhìn, lòng nàng càng vương vấn; càng ngắm nàng càng thấy mình ko thể rời xa chàng được nữa. Thế là nàng Loan quyết định ở lại cõi hồng trần, xe duyên kết tóc có chàng tuổi teen nọ, ra sức khai phá đất đai, lập cần đất Tuy An và sanh con đẻ mẫu lập thành làng mạc trù phú.
Vượt qua đối thủ – Ảnh: sưu tầm
các truyền thuyết, huyền thoại về 1 vùng đất sẽ khiến tăng thêm sức hấp dẫn và vẻ đẹp của vùng đất đó, cho buộc phải quanh đầm Ô Loan, những truyền thuyết ko chỉ ngừng lại nơi đây, mà con đem cả sự tích Cao Biền, 1 sự tích mang vẻ hoang đường nhưng được người đân địa phương nhiều thế hệ kế tiếp nhau mượn cớ tô vẽ nhằm góp phần điểm xuyết cho Ô Loan thêm mỹ miều thơ mộng hơn.
Lễ hội đua thuyền đầm Ô Loan Tuy An thường được tổ chức vào dịp 7/1 tết. Đây là nét đẹp văn hóa mang tính sinh hoạt tập thể của nhân dân vùng sông nước huyện Tuy An có mong muốn cầu cho 1 năm trời im, sóng lặng, khai thác được phổ biến tôm, cá, hải sản.
Niềm vui chiến thắng – Ảnh: sưu tầm
Nét đẹp văn hóa mang tính sinh hoạt tập thể của người dân vùng sông nước huyện Tuy An với mong muốn cầu cho một năm trời im, sóng lặng, khai thác được đa dạng tôm, cá, hải sản. Hàng năm cứ đến dịp tết đến xuân về cư dân Tuy An lại náo nức phấn khởi chuẩn bị cho ngày hội to của quê hương mình.
Chị em cũng không phải thua kém – Ảnh: sưu tầm
Lễ hội "đua thuyền truyền thống Đầm Ô Loan" đã sở hữu từ trước ngày giải phóng đến nay được tổ chức ngay trên danh thắng quốc gia là nét đẹp truyền thống của cộng đồng dân cư các xã của huyện Tuy An sống ven đầm.
ko kể đua thuyền ra vẫn còn phổ biến tiết mục khác – Ảnh: sưu tầm
ngoài phần nghi lễ, hội Đua thuyền truyền thống Đầm Ô Loan, đã thu hút 210 chuyển động viên nam, nữ của 11 xã, thị trấn về tham gia và tranh tài 04 nội dung thể thao gồm đua thuyền rồng nam, thuyền chài 04 người, sõng lưới 02 người (nam, nữ) và sõng chống sào. Đây là hoạt động chính của lễ hội, thể hiện tính đoàn kết, sức khỏe dẻo dai, mạnh mẽ của bạn teen, thanh nữ để lao động, mang lại thuận tiện cho gia đình và xã hội.
